Elżbieta II Habsburżanka "Rakuszanka" (urodzona w Wiedniu, w grudniu 1436 lub styczniu 1437 roku, zmarła w Krakowie, 30 sierpnia 1505 roku) herb

Córka Albrechta II (V) Habsburga króla Niemiec, Czech i Węgier i Elżbiety Luksemburskiej, córki Zygmunta Luksemburskiego cesarza rzymskiego, króla Niemiec, Czech i Węgier, tytularnego króla Polski.

10 lutego 1454 roku została koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Jana Sprowskiego.

Tytularna księżna Luksemburga i Limburga jako Elżbieta II od 13 listopada 1462 roku do 1467 roku wspólnie z Kazimierzem Jagiellończykiem.

W Krakowie na Wawelu, 10 lutego 1454 roku poślubiła Kazimierza IV Jagiellończyka (urodzony 30 listopada 1427 roku, zmarł w Gradnie, 7 czerwca 1492 roku) króla polskiego i wielkiego księcia litewskiego.

Elżbieta przyszła na świat w Wiedniu w grudniu 1436 lub styczniu 1437 roku. Małżeństwo jej rodziców - Albrechta II Habsburga i Elżbiety Luksemburskiej - było mariażem dwóch wielkich rodów panujących w Rzeszy i Czechach. W jej żyłach płynęła także krew Piastów. Jej babcia, Elżbieta Pomorska, była wnuczką Kazimierza "Wielkiego" i żoną cesarza Karola IV Luksemburskiego. W dzieciństwie przebyła ciężką chorobę, prawdopodobnie gruźlicę kości, która spowodowała, że Elżbieta miała wadę zgryzu i nieco zgarbioną posturę i nie uchodziła za urodziwą pannę. Te wady rekompensowała znakomitym wykształceniem. Na dworze wiedeńskim poznała łacinę i węgierski. Po przybyciu do Krakowa szybko nauczyła się polskiego, czym zaskarbiła sobie sympatię poddanych.

Ojciec Elzbiety umarł gdy miała trzy lata. Matka, będąca w ciąży, była rywalką do tronu węgierskiego dla Władysława "Warneńczyka". Początkowo Elżbieta chowała się przy matce, a potem została oddana pod opiekę Fryderykowi III Habsburgowi.

W wieku 14 lat została zaręczona z Fryderykiem, synem Fryderyka II "Łagodnego", elektora saskiego. Jednak już półtora roku później doszło do porozumienia dwóch największych dynastii Europy Środkowej. Mariaż króla Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburg wynegocjował skonfliktowany z władcą kardynał Zbigniew Oleśnicki. Duchowny był najwybitniejszym i najbardziej wpływowym mężem stanu połowy XV wieku. W czasie małoletności Władysława Warneńczyka pełnił niemal samodzielne rządy w Królestwie Polskim. Celem jego polityki zagranicznej było połączenie domów Jagiellonów i Habsburgów i zrównoważenie ich interesów w Europie Środkowej. Sojusz dynastii pozwoliłby na zabezpieczenie tej części świata chrześcijańskiego przed rosnącym zagrożeniem ze strony Turcji.

Po objęciu tronu czeskiego i węgierskiego przez brata, Władysława, odzyskała należną jej pozycję i jej sytuacja się poprawiła. Brat ustosunkował się przychylnie wobec oferty polskiej i w 1454 roku królewna Elżbieta wyruszyła do Polski, gdzie odbył się jej ślub z Kazimierzem Jagiellończykiem. Miała wtedy około 18 lat, a pan młody 27. Ślubu udzielono 10 lutego 1454 roku w katedrze wawelskiej w Krakowie, a ceromoni dokonał biskup krakowski i kardynał Zbigniew Oleśnicki.

2 lutego 1454 roku księżniczka Elżbieta dotarła do granicy z Polską w Cieszynie. Uroczystości zaślubin oraz koronacji odbyły się w katedrze wawelskiej 11 lutego. Był to ostatni triumf Oleśnickiego, który zmarł w kwietniu 1455 roku. Wcześniej zrezygnował z zasiadania w radzie królewskiej uznając, że Kazimierz Jagiellończyk prowadzi błędną politykę wobec państwa zakonu krzyżackiego. Tuż po zaślubinach na Wawel dotarły wieści o wybuchu w Prusach powstania przeciwko panowaniu krzyżackiemu na Pomorzu. Związek miast pruskich zwrócił się do Polski z prośbą o pomoc. W 1454 roku nikt nie spodziewał się, że wojna o panowanie nad Pomorzem potrwa aż trzynaście lat.

Ślub był także korzystny dla skarbu królewskiego. Posag przyszłej królowej wyniósł 100 tysięcy florenów. Dla porównania wartość jednego wołu wynosiła około 2-3 florenów. Jeden floren wystarczał do zakupu kilkudziesięciu litrów piwa. Spłata posagu zajęła Habsburgom kilkanaście lat i zakończyła się dopiero około 1471 roku.

Elżbieta nie była zbyt urodziwa. Była za to wykształcona (umiała pisać i czytać, znała łacinę) i miała otwarty umysł (np. na nowinki renesansu w późniejszym okresie życia). Była zawsze bardzo dumna ze swego świetnego pochodzenia i przekonana o swej wyższości wobec innych. Lubiła określać się jako "wnuczka cesarza, córka, siostra i żona królów", a potem matka królów. Z pogardą odnosiła się do niżej urodzonych. Sympatię polskiego społeczeństwa natomiast zyskała dzięki wielkiej pobożności i gorliwości religijnej. Dokonała wielu fundacji i osobiście wyszywała ornaty dla wielu kościołów. Przyczyniła się do rozwoju kultu maryjnego w Polsce. Przez wiele lat sprawy finansowe monarchini wyglądały źle. W pewnym momencie musiała nawet zastawiać swoje suknie. Mąż przyznał Elżbiecie szereg dóbr, zaś akt oprawny z 1461 roku stał się wzorem do analogicznych nadań na rzecz następnych królowych polskich.

Jej małżeństwo z Kazimierzem układało się zgodnie i harmonijnie. Była uległą żoną, zwykle towarzyszyła mężowi w licznych podróżach po kraju. Dobrze też ułożyły się jej stosunki z teściową, Zofią Holszańską. Mało interesowała się polityką, koncentrowała się na wychowaniu licznego potomstwa, a następnie zapewnieniu mu świetnej przyszłości. Urodziła 13 dzieci, dwie córki zmarły we wczesnym dzieciństwie, pozostałe chowały się zdrowo i matka wiązała z nimi wielkie nadzieje .Jej ulubieńcem był Jan Olbracht, oraz najmłodsza córka, Elżbieta, którą urodziła w wieku 47 lat. Nie rozstawała się z nią aż do śmierci. Z dziećmi rozmawiała po polsku. Przekazała im silne poczucie dynastyczne i głęboką religijność. Jej synowie mieli na swych pieczęciach herby habsburskie. Królewicz Kazimierz, bardzo zdolny, odznaczał się głęboką religijnością i złożył śluby czystości. Królewny otrzymały podstawowe wykształcenie. Jadwiga przejawiała zainteresowania literackie. Na edukację synów Elżbieta miała niewielki wpływ - uczyli się rzemiosła rycerskiego. Przebywając głównie w Krakowie, otrzymali wszechstronne wykształcenie pod okiem Jana Długosza. W starszym wieku uczyli się rządzić u boku ojca. Ich nauczycielem był także Kallimach, który zapoznał królewiczów z ideami Odrodzenia.

Wspólny dwór Kazimierza i Elżbiety był nie tylko miejscem wykuwania się śmiałych projektów politycznych, ale również rodzenia się nowych idei. Profesor Henryk Samsonowicz zaliczał ich czasy do epoki „złotej jesieni polskiego średniowiecza". To wówczas na Wawelu dostrzec można prądy intelektualne, które w pełni rozkwitną w kolejnym stuleciu. Wśród największych uczonych na dworze królewskim był nauczyciel synów Rakuszanki Jan Długosz. Wybitym intelektualistą, uznawanym za prekursora renesansowego humanizmu, był także sekretarz króla Kazimierza Jagiellończyka i doradca Jana Olbrachta Filip Kallimach.

Ostatnie lata długiego życia Rakuszanki były bardzo trudne i smutne ze względu na śmierć męża. W 1492 roku, po 38 latach małżeństwa, królowa owdowiała. Miała wówczas 56 lat. Lata wdowieństwa królowa - matka spędzała głównie w Krakowie, mieszkając w zachodnim skrzydle zamku z ulubioną córką Elżbietą. Matka dbała, aby rodzina wykazywała solidarność dynastyczną, do której zresztą synowie poczuwali się bez nacisków.

Była przy królu w Grodnie podczas jego choroby w czerwcu 1492 r., a następnie podążała z orszakiem żałobnym do Krakowa. Przez minione cztery dekady towarzyszyła mężowi w niemal wszystkich podróżach po Polsce i Litwie, także tej ostatniej. Dwa miesiące później zmobilizowała wojska najemne strzegące sprawnego wyboru Olbrachta na króla. W 1495 r. udała się do Wilna, gdzie bezskutecznie próbowała przekonać żonę Aleksandra do przejścia z prawosławia na katolicyzm. Olbracht zmarł po zaledwie kilkuletnim panowaniu w 1501 roku.

Elżbietę dotknęło w następnych latach wiele cierpień. W 1501 roku zmarł jej ukochany syn, Jan Olbracht. Córka Jadwiga zmarła w 1502 roku, a Anna rok później. Jesienią 1502 roku zachorował kardynał Fryderyk. Nastąpił u niego kolejny atak syfilisu, którego nabawił się podczas wspólnych z Janem Olbrachtem eskapad. Najmłodszy Jagiellon zmarł w 1503 roku i został pochowany pod stopniami ołtarza katedry wawelskiej. Elżbieta doczekała się kilkudziesięciu wnucząt, a nawet kilkorga prawnuków. Jednak były to dzieci urodzone z córek. Żaden z synów nie dał jej wnuka - Jagiellona.

Po raz kolejny dbała o zapewnienie tronu polskiego dla swojego kolejnego syna. Dzięki jej mediacjom pretensje do panowania w Polsce wycofał Władysław. Troszczyła się także o przyszłość Zygmunta, którego widziała na tronie Mołdawii. Ostatecznie jej syn musiał zadowolić się kilkuletnim panowaniem w księstwach głogowskich i opawskimi. Wiele czasu poświęcała na działalność fundacyjną. Z jej inicjatywy wykonano nowy relikwiarz świętego Stanisława oraz zbudowano kaplicę świętokrzyską w Katedrze Wawelskiej.

Elżbieta wraz z mężem była fundatorką kaplicy pod wezwaniem Świętego Krzyża przy katedrze wawelskiej przeznaczonej na mauzoleum rodziny królewskiej. W 1503 roku królowa zleciła przebudowę kaplicy Bożego Ciała. Umieszczono w niej grobowiec Olbrachta, uważany za najwcześniejszy zabytek sztuki renesansowej w Polsce. Po śmierci Fryderyka królowa ufundowała złoty relikwiarz na głowę Świętego Stanisława i przekazała go katedrze krakowskiej.

Pod koniec życia poruszała się w lektyce. Prawdopodobnie cierpiała, tak jak w młodości, na ciężkie choroby układu kostnego. Jej stan pogorszył się po śmierci Fryderyka i podczas ciężkiej choroby Aleksandra. Elżbieta Rakuszanka zmarła w 1505 roku. Matkę Jagiellonów pochowano 21 września 1505 roku w ufundowanej przez siebie w kaplicy Świętej Trójcy. Aleksander przeżył ją zaledwie o kilka miesięcy.

Z małżeństwa Elżbiety i Kazimierza pochodziło trzynaścioro dzieci:

Władysław II Jagiellończyk (urodzony 1 marca 1456 roku, zmarł 13 marca 1516 roku), król Czech i Węgier, po nim syn,

Jadwiga Jagiellonka (urodzona 21 września 1457 roku, zmarła 18 lutego 1502 roku), żona: Jerzego "Bogatego" Wittelsbacha (urodzony 15 sierpnia 1455 roku, zmarł 1 grudnia 1503 roku), księcia bawarskiego,

Kazimierz Jagiellończyk(urodzony 3 października 1458 roku, zmarł 4 marca 1484 roku), namiestnik Królestwa Polski, polski święty katolicki,

Jan I Olbracht Jagiellończyk (urodzony 27 grudnia 1459 roku, zmarł 17 czerwca 1501 roku), król Polski, zmarł bezpotomnie,

Aleksander Jagiellończyk (urodzony 5 sierpnia 1461 roku, zmarł 19 sierpnia 1506 roku), król Polski i wielki książę litewski, zmarł bezpotomnie,

Zofia Jagiellonka (urodozna 6 maja 1464 roku, zmarła 5 października 1512 roku), żona Fryderyka (urodzony 8 maja 1460 roku, zmarł 4 kwietnia 1536 roku), elektora brandenburskiego i matka wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna,

Elżbieta Jagiellonka (urodzona 9 maja 1465 roku, zmarła 9 maja 1466 roku),

Zygmunt I "Stary" Jagiellończyk (urodzony 1 stycznia 1467 roku, zmarł 1 kwietnia 1548 roku), król Polski i wielki książę litewski, po nim potomstwo,

Fryderyk Jagiellończyk (urodzony 27 kwietnia 1468 roku, zmarł 14 marca 1503 roku), biskup krakowski, kardynał i arcybiskup gnieźnieński,

Elżbieta Jagiellonka (urodzona 13 maja 1472 roku, zmarła pomiędzy 19 maja 1480, a 20 maja 1481 roku),

Anna Jagiellonka (urodzona 12 marca 1476 roku, zmarła 12 sierpnia 1503 roku), żona: Bogusława X (urodzony 28 lub 29 maja 1454 roku, zmarł 5 października 1523 roku), księcia pomorskiego,

Barbara Jagiellonka (urodzona 15 lipca 1478 roku, zmarła 15 lutego 1534 roku), żona: Jerzego "Brodatego" Wettina (urodzony 27 sierpnia 1471 roku, zmarł 17 kwietnia 1539 roku), księcia saskiego,

Elżbieta Jagiellonka (urodzona 13 listopada 1482 roku, zmarła 16 lutego 1517 roku), żona: Fryderyka II "Wielkiego" Piasta (urodzony 12 lutego 1480 roku, zmarł 17 października 1547 roku), księcia legnickiego.

Zwana jest "matką królów", gdyż czterech z jej synów zostało królami, a córki Elżbiety poprzez swoje małżeństwa zostały skoligacone z większością panujących wówczas dynastii europejskich. Została pochowana w katedrze krakowskiej w Kaplicy Świętego Krzyża. W 1973 roku z inicjatywy arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała Karola Wojtyły otwarto grób Elżbiety i przeprowadzono badania, które pozwoliły badaczom odtworzyć w przybliżeniu wygląd królowej. Ponowny pogrzeb Elżbiety Rakuszanki odbył się 17 października 1973 roku.

Żródła:

"Małżeństwa królewskie - Jagiellonowie" - Jerzy Besala,

"Poczet królów i książąt polskich" - Marek Urbański,

"Poczet królowych i żon władców polskich" - Marek Urbański,

"Poczet polskich królowych i księżnych" - Zbigniew Satała,

"Poczet polskich królowych, księżnych i metres" - Zbigniew Satała,

"Polskie krolowe" - Edward Rudzki (tom. II).

570 lat temu na Wawelu koronowano Elżbietę Rakuszankę - „matkę królów" "NAUKA W POLSCE"; Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego; "Historia i Kultura"; Autor: Michał Szukała.

Elżbieta Rakuszanka w "Wikipedia"

Elżbieta Rakuszanka w "Poczet.com"

19-02-2024

07-03-2021